Verborgen verhalen #11

Een kijkje in de collectie

Hoe ontstaat textiel? In het TextielMuseum ligt het antwoord niet alleen in het eindproduct, maar juist in alles wat daaraan voorafgaat. Van schets tot proefstaal, van ponskaart tot prototype: onze collectie zit vol sporen van maakprocessen die laten zien hoe rijk en gelaagd textielontwerp kan zijn. In deze blog neemt conservator Danique Klijs je mee langs historische archieven, hedendaagse experimenten en inspirerende voorbeelden van makers die voortbouwen op dit erfgoed. Een blik achter de schermen—of beter gezegd: een kijkje in de collectie—waar verleden en toekomst elkaar voortdurend blijven voeden. 

Foto door Patty van den Elshout i.o.v. TextielMuseum

Museum in bedrijf

Het TextielMuseum is een museum in bedrijf en dat hoor al als je het museum binnenkomt: het geluid van de machines komt je tegemoet. Waar Tilburg vroeger bekend stond om de productie van wollen stoffen, rollen nu jaarlijks zo’n 200 werken uit de machines in het TextielLab, van autonome kunstwerken tot bijzonder vormgegeven interieurtextiel. In het TextielMuseum komen heden en verleden samen: er wordt erfgoed bewaard en getoond, maar ook nieuw erfgoed gecreëerd. 

Als museum in bedrijf zijn we niet alleen geïnteresseerd in eindresultaten, maar minstens zo geboeid door maakprocessen. Om die reden laten we het publiek getuige zijn van de totstandkoming van nieuw werk in het TextielLab, maar nemen we ook maakprocessen op in onze collectie, denk aan: schetsontwerpen, ontwerptekeningen, kleurkaarten en proefstalen. We verzamelen maakprocessen van hedendaags werk, al dan niet vervaardigd in het TextielLab, maar ook uit historische kunstenaars-, ontwerpers-, of bedrijfsarchieven. 

Een mooi voorbeeld is het archief van handdamastweverij W.J. van Hoogerwou & Zonen. Toen deze weverij werd opgeheven in 1971 werden de damastweefgetouwen, ponskaarten, patroontekeningen, schetsen, proefstalen en enkele damasten opgenomen in de collectie van het TextielMuseum. Hierdoor kan van sommige ontwerpen een vrijwel compleet overzicht gegeven worden van ontwerpschets, tot patroontekening, tot ponskaart, tot eindproduct.  

Dergelijke maakprocessen zijn niet alleen interessant voor onderzoek, maar dienen ook als inspiratie voor nieuw werk: hedendaagse makers borduren in het TextielMuseum graag verder op ontwerpen uit het verleden.  

Foto door Josefina Eikenaar i.o.v. TextielMuseum

Een knap staaltje werk...

IIn de bibliotheek van het museum bevindt zich een geklimatiseerde stalenkamer. Hierin worden stalenbundels en stalenboeken uit historische (bedrijfs)archieven dichtbij het publiek bewaard. Ze kunnen op verzoek worden geraadpleegd. Voor niet-insiders lijken stalenboeken op het eerste gezicht een vrij ontoegankelijk gegeven: tekst ontbreekt meestal, wel zijn er op de achterkant vaak codes aangeduid. Voor ontwerpers en kunstenaars zijn deze objecten echter een schat aan informatie en inspiratie en laat deze doelgroep nu juist in grote getalen bij ons over de vloer komen! 

Foto door Tommy de Lange i.o.v. TextielMuseum

Glasgordijn met een moderne twist

Een eerste voorbeeld hiervan is Raamwerk II door het ontwerpersduo Jas & Cal. Gedreven door nieuwsgierigheid naar hoe textiel wordt gemaakt, experimenteren Jasmijn Wester en Calvin Kooiman met gereedschappen, technieken en materialen. In 2020 starten zij met een verkennend onderzoek naar geweven textiel voor raambekleding. Aanvullend op hun eigen handgeweven stalenarchief, lieten zij zich inspireren door de geschiedenis van gordijnen in Nederland, in het bijzonder het glasgordijn en betreffende stalen van Weverij De Ploeg uit de museumcollectie. De ontwerpers experimenteerden met een weefsel met metalen inslag en katoenen ketting. Dit heeft geleid tot een moderne twist van het glasgordijn: door variatie in bindingen is een verfijnd weefsel ontstaan met open en gesloten structuren. Het gordijn creëert een verrassend lichtspel door de metaalgarens in het weefsel.

Raamwerk II. Foto door Josefina Eikenaar i.o.v. TextielMuseum

Reproductie voor art nouveau wandpanelen

Waar Raamwerk II vrij geïnspireerd was op de glasgordijnstalen van De Ploeg, stellen de maakprocessen uit de collectie ons ook in staat om reproducties te maken. Een voorbeeld hiervan is een project van ZZDP Architects voor de ontwikkeling van wandbespanning voor de Koninklijke Industrieele Groote Club uit 1916. De architecten werkten in 2015 aan de renovatie van dit gebouw waarin nog veel originele art nouveau elementen aanwezig waren. Enkele ontwerpen van Theo Nieuwenhuis voor de Hengelose Trijpweverij uit de museumcollectie sloten hier mooi op aan. De architecten besloten deze ontwerpen als basis te gebruiken voor een nieuw te weven stof voor de wandpanelen, ook bij de materiaal- en kleurkeuze baseerden ze zich op de oorspronkelijke stoffen.

Theodoor Nieuwenhuis. Foto door Tommy de Lange i.o.v. TextielMuseum

Geanimeerde ontwerpen van Chris Lebeau

In 2012 gaf het Textielmuseum in het kader van de tentoonstelling 'Turkish red & more' jonge ontwerpers de opdracht om, geïnspireerd door de museumcollectie, een aantal producten te ontwikkelen, gebruikmakend van het TextielLab. Ontwerpstudio Minale Maeda startte haar research door gedessineerd textiel in de museumcollectie te zoeken: van figuratief tot abstract. Het verhalende element dat textiel heeft, hetzij door de textuur, de kleur, de patronen of de techniek van weven of printen, boeit de ontwerpers. In hun bank ‘Zoetrope Bench’ refereren zij aan een vroege animatietechniek, de zoötrope. Dit is een apparaat waarbij enigszins andere beelden elkaar snel opvolgen waardoor de illusie van beweging ontstaat. Deze techniek passen zij toe op stof, digitaal bedrukt met een aantal patronen. In de patronen zijn onder andere stoffen van Chris Lebau en Theo Nieuwenhuis uit de collectie te herkennen. Met de nieuwe stoffen hebben zij vervolgens een ronde bank bekleed. Wanneer de bank draait, komen de patronen in beweging. 

Minale Maeda. Foto door Tommy de Lange i.o.v. TextielMuseum

Nieuwe schenkingen uit archief

Het gegeven dat archieven in het TextielMuseum dichtbij het publiek worden bewaard, waardoor ze makkelijk kunnen worden geraadpleegd, spreekt ook potentiële schenkers aan. Een mooi voorbeeld hiervan is een recente schenking van een serie stofstalen ontworpen door Karel Appel voor N.V. Stoomweverij Nijverheid Enschede afkomstig van de Karel Appel Foundation. De foundation merkte dat de stofstalen in hun eigen archief een beetje buiten de boot vielen, deels wellicht omdat het medium textiel een afwijkend onderdeel van het kunstenaarsarchief is. Het idee dat de stofstalen bij ons in de stalenkamer, dichtbij het publiek zouden worden bewaard, gaf de doorslag voor de schenking. 

We want more!

Het succes van de stalenkamer heeft zich ondertussen dubbel en dwars bewezen, daarom wordt er ondertussen achter de schermen nagedacht over een uitbreiding hiervan: een groter depot dichtbij het publiek waar, enigszins handzame, objecten op aanvraag door het publiek bestudeerd kunnen worden. To be continued…

Inspiratie Minale Maeda. Foto door Joep Vogels i.o.v. TextielMuseum