Cultural Threads

Textiel als medium voor politiek-maatschappelijke vraagstukken

We leven in een wereld waarin grenzen tussen landen en mensen vervagen, machtsverhoudingen ingrijpend verschuiven en culturen vermengen. De tentoonstelling ‘Cultural Threads’ presenteert bijzonder werk waarin hedendaagse kunstenaars textiel als krachtig instrument gebruiken om hun ideeën te verbeelden over politiek-maatschappelijke vraagstukken. Zij verbinden textiel aan hun eigen zoektocht naar afkomst en identiteit in een steeds verder globaliserende wereld. Of ze gebruiken het om geschiedenissen te ontrafelen en nieuwe toekomstperspectieven te schetsen. ‘Cultural Threads’ is van 24 november 2018 t/m 12 mei 2019 te zien in het TextielMuseum. Met werk van Eylem Aladogan, Célio Braga, Hana Miletić, Otobong Nkanga, Mary Sibande, Fiona Tan, Jennifer Tee, Aiko Tezuka en Vincent Vulsma.

Mary Sibande, Caught in the Rapture (2009), © Image courtesy of Gallery MOMO.

Collectieopdrachten

In opdracht van het TextielMuseum ontwikkelden vier kunstenaars nieuw werk in het TextielLab. De tentoonstelling geeft inzicht in het onderzoek- en maakproces van de kunstenaars door films, schetsen, stalen en inspiratiebronnen te tonen.

Eylem Aladogan verdiepte zich in textielnijverheid van het Ottomaanse Rijk. Aanleiding voor haar interesse in deze periode is de huidige politieke actualiteit in Turkije. In het regime van Erdogan is er sprake van een sterke verheerlijking van de Ottomaanse periode. Dit regime bestond zes eeuwen lang (1299 – 1922) en is een beschaving die heeft kunnen bestaan door de samensmelting van verschillende bevolkingsgroepen in en rondom het huidige Turkije. Gedurende deze periode is er een explosieve productie ontstaan van handgemaakte decoraties in architectuur, textiel, religieuze en seculiere gebruiksvoorwerpen en kalligrafiekunst. In de wandkleden die Aladogan ontwierp, verwerkte ze florale motieven uit de Ottomaanse textielkunst. Het fraaie handwerk,  de kostbare stoffen en garens en de sierlijke motieven die zij in de Ottomaanse kunst aantrof, drukken niet alleen weelde, schoonheid en liefde voor het goddelijke uit maar zijn ook een reflectie van een machtig regime. Aladogan is gefascineerd door deze ambivalentie in ornamentiek en decoratie. Tegelijkertijd houdt haar werk verband met de relatie tot haar vader, die als arbeidsmigrant vanuit Turkije naar Nederland kwam. De gesprekken die zij met elkaar voerden over democratie, vrijheid en nationalisme speelden een belangrijke rol in de vorming van haar politieke bewustzijn. De twee wandkleden zijn een tastbare getuigenis van deze dialoog tussen twee generaties.

Proces van het creëren van Red Thread in het TextielLab, Eylem  Aladogan. Foto: Josefina Eikenaar

Célio Braga ontwikkelde voor het TextielMuseum de installatie Memory Unsettled, waarin hij de kwetsbaarheid van menselijk bestaan onderzoekt. Vaak hanteert Braga ambachtelijke technieken als borduren, naaien, stoppen en perforeren om deze kwetsbaarheid te verbeelden. Hij verzamelde voor dit werk doeken van over de hele wereld: van Nederland en Frankrijk tot Portugal, Indonesië en Brazilië. Het zijn doorleefde lappen stof met een eigen verhaal en geschiedenis. Braga bracht er verschillende borduursels op aan. Bloemen zijn het belangrijkste motief van het borduurwerk. Deze keuze is ingegeven door zijn fascinatie voor Vanitas-stillevens in Vlaamse en Nederlandse schilderijen uit de 16de en 17de  eeuw. Naast de bloemen werden ook motieven zoals kruisen, littekens, organen en harten geborduurd, gerelateerd aan de katholieke achtergrond van de kunstenaar. Memory Unsettled verbindt persoonlijke herinneringen, symboliek en rituelen uit verschillende culturen en periodes om de emotionele realiteit van het leven, de dood, vergankelijkheid en liefde te verbeelden.

Memory Unsettled, Celio Braga. Foto: Josefina Eikenaar

Jennifer Tee heeft de afgelopen jaren intensief onderzoek gedaan naar palepai en tampan textielen  uit Zuid-Sumatra, Indonesië. Tee is gefascineerd door de kleden omdat ze een geheugen in zich dragen dat getuigt van culturele uitwisseling en een lange handelsgeschiedenis met Chinezen, Javanen, Arabieren, Portugezen en Nederlanders. Eens waren deze kleden een uitdrukking van de Sumatraanse cultuur en identiteit. Tegenwoordig is de textielcultuur van deze schepenkleden verdwenen. Zij worden niet meer gemaakt. Wel zijn er een aantal exemplaren in Nederlandse museumcollecties te vinden als gevolg van de koloniale periode. Voor het TextielMuseum ontwikkelde Tee zes geweven en geborduurde wandkleden geïnspireerd op deze doeken . Een terugkerend motief op de kleden is dat van een schip. Dit staat symbool voor de levensreis, voor transitie en voor een onbekende toekomst. Voor Tee heeft dit motief persoonlijke betekenis: haar vader migreerde per schip van Indonesië naar Nederland. Ook relateert ze de symboliek van de schepenkleden aan hedendaagse migratiestromen in de wereld.

Detail Tampan Tree of Life, Jennifer Tee. Foto: Josefina Eikenaar

Vincent Vulsma ontwikkelde voor het TextielMuseum een installatie bestaande uit drie series: Guinea, Return en Voyage. Deze werken komen voort uit het bestuderen van de  trans-Atlantische slavenhandel en de rol die goederen als textiel en indigo hierin hebben gespeeld. Vulsma onderzoekt in zijn werk het logistieke mechanisme achter deze handel. Hoe werd deze mensonterende handel georganiseerd, gepland en uitgevoerd? En wat zijn de sporen van dit mechanisme in de hedendaagse geglobaliseerde wereld? Op basis van de in het Zeeuws Archief bewaarde boekhouding van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) zet Vulsma informatie uit de logboeken van achttiende-eeuwse Nederlandse slavenschepen om in sculpturen en geweven en gelaserde doeken.

Titel: Return25° 40’ 0.0012’’ N 75°13’ 0.0012’’ W [11071759]26° 43’ 59.9988” N 75° 1’ 0.0012’’ W [12071759]27° 34’ 59.9988’’ N 75° 17’ 60” W [13071759], Vincent Vulsma. Foto: Josefina Eikenaar

Proces in het TextielLab, Vincent Vulsma. Foto: Josefina Eikenaar

Naast de collectieopdrachten toont ‘Cultural Threads’ bestaand werk van internationale kunstenaars die zich met dezelfde thema’s engageren.

Hana Miletić onderzoekt textiel als een mogelijkheid voor zorg, herstel en sociale binding. De audio- en textielinstallatie txt, Is Not Written Plain (2017) kwam tot stand uit een samenwerking tussen Miletic en een groep vrouwelijke nieuwkomers van uiteenlopende sociale en culturele afkomst, die wekelijks samenkwamen in poëzie- en viltworkshops bij het gemeenschapscentrum Globe Aroma.Wolvilten, een techniek waarbij de handen het belangrijkste instrument zijn,  is een van de oudste technieken voor handgemaakt textiel.Terwijl de groep vrouwen verhalen en ervaringen met elkaar uitwisselden ontstonden kleurrijke wollen vilten doeken, die een verscheidenheid aan handen, stemmen, en kleine en grote geschiedenissen weerspiegelen.

txt, Is Not Written Plain (draft  III), Hana  Miletić with Globe Aroma. Foto: © Kristien Daem

Otobong Nkanga richt zich in haar werk op de geopolitieke en historische context van grondstoffen. Het geweven wandtapijt Infinite Yield (2015), gemaakt in het TextielLab, vertelt over de uitbuiting van mens, land en natuurlijke grondstoffen in Afrika in relatie tot koloniale geschiedenis en geglobaliseerde economie. Hoe laten deze processen van uitbuiting littekens en gaten na in een land en gemeenschap?

Aiko Tezuka gebruikt textiel om verhalen over migratie en culturele vermenging te vertellen en onzichtbare geschiedenissen uit de vergetelheid te halen. Ghost I Met (2013) bestaat uit twee geweven panelen waarin symbolen en patronen uit de Japanse en Europese kunst zijn verwerkt. De doorschijnende geest die tussen de lagen van culturele referenties verschijnt, is een metafoor voor culturele hybriditeit. In Certainty/Entropy (Perakanan 2) (2014) trekt ze de stof uit elkaar en ontrafelt de draden om de achterliggende de materiële structuur onthullen. Met deze processen van deconstructie en reconstructie, en het verweven van verschillende symbolen laat ze zien dat culturele identiteiten samensmelten en geschiedenis vanuit meerdere perspectieven te beschouwen is.

Certainty / Entropy (Peranakan 2), Aiko Tezuka. Foto: Edward Hendricks

Mary Sibande maakt fotografisch en sculpturaal werk waarin ze thema’s als ras, gender, trauma en identiteit in de context van post-apartheid Zuid-Afrika onderzoekt.  Een terugkerend motief in haar werk is de dienstmeid Sophie, een alter-ego dat Sibande creëerde om verhalen te vertellen over koloniale machtsverhoudingen en de doorwerking daarvan in het heden. Sibandes eigen familiegeschiedenis is een belangrijke drijfveer achter dit motief: haar moeder, grootmoeder en overgrootmoeder werkten allen als dienstmeid in het gesegregeerde Zuid-Afrika. Sophie maakt zich los uit deze geschiedenis door zich te verplaatsen in rollen die agency geven over het eigen lichaam, haar maatschappelijke positie en de toekomst.

A Reversed Retrogress, Scene 1 (2013), Mary Sibande. Foto:  © Image courtesy of Gallery MOMO

Fiona Tan gebruikt film, video en fotografie om postkoloniale identiteiten te onderzoeken, in het bijzonder met betrekking tot de beeldvorming rondom Azië en haar koloniale geschiedenissen. In de film Nellie (2013) verbeeldt Tan het onbekende leven van Cornelia van Rijn, de onwettige dochter van Rembrandt van Rijn, die na het overlijden van haar vader migreerde naar Batavia (het huidige Jakarta). De rijk gedecoreerde jurk die Nellie draagt is gebaseerd op historisch Toile du Jouy textiel, waarin exotische planten, vogels en andere dieren uiting geven aan de westerse fascinatie met het ‘verre Oosten’. De film activeert de Gouden Eeuw door de ogen van een geïsoleerde en vergeten vrouw, die buiten de geschiedenisboeken gehouden is.

Nellie videoinstallatie (2013), Fiona Tan. Foto: met dank aan Fiona Tan en Frith Street Gallery London

Audiotour ‘Akwasi in je oor’

Kom alles te weten over de persoonlijke favorieten van verhalenverteller en creatieve duizendpoot Akwasi in de audiotour die hij speciaal maakte voor de tentoonstelling ‘Cultural Threads’. Hij gebruikt storytelling om zijn visie te geven op een selectie van de werken. Hij vertelt de luisteraar hoe de kunstwerken hem raken en aan het denken zetten. Poëzie, emotie, politieke statements en een verscheidenheid aan culturele referenties komen samen in zijn teksten.

Kunstkameraden YOU! @Textielmuseum

KunstKameraden YOU! nodigt 25 jonge nieuwkomers en 5 kunstenaars uit Tilburg en omgeving uit om gezamenlijk te werken aan de creatie van nieuwe kunstwerken, die parallel aan ‘Cultural Threads’ tentoongesteld worden op het Panoramadeck van het TextielMuseum. In deze kunstwerken geven de jongeren uiting aan de culturele verwevingen zoals zij die ervaren. Het TextielMuseum, met het bruisende TextielLab en bijzondere tentoonstellingen, is een inspirerende locatie voor KunstKameraden YOU! Jongeren kunnen hier kennis maken met allerlei vormen van maken en creëren: van kunst en design tot mode en populaire cultuur.

KunstKameraden is een initiatief van De Cultuurkantine. Zij hebben de afgelopen tien jaar al bijna 350 jongeren als kunstkameraad gekoppeld aan lokale kunstenaars. En daar zijn indrukwekkende werken en warme verbindingen uit voortgekomen. Het TextielMuseum biedt dan ook graag ruimte aan dit bijzondere project.

Ontwerp

De vormgeving van Cultural Threads is in handen van architect Afaina de Jong (AFARAI) en designer Inna Visions. Hun dynamische ontwerp van geometrische lijnen en vlakken vormt een kleurrijk weefsel dat de verschillende kunstwerken samenbrengt. Bijzonder is de metershoge toegangspoort, die zorgt voor een spectaculaire entree in de wereld van Cultural Threads. Het duo liet zich onder meer inspireren door de grote variatie aan weefpatronen die zich bevinden in de collectie en bibliotheek van het TextielMuseum.

Publicatie

Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde publicatie (uitgave TextielMuseum, auteurs Jessica Hemmings, Caroline Boot, Liza Swaving en Christel Vesters). De themakeuze van de tentoonstelling is mede geïnspireerd door het boek Cultural Threads. Transnational Textiles Today (Bloomsbury, 2015) van Prof. Jessica Hemmings. Speciaal voor de tentoonstellingspublicatie schreef Prof. Jessica Hemmings een essay over de kunstwerken in de tentoonstelling. Zij geeft daarin aandacht aan de belangrijke rol die kunstenaars en designers spelen in de verbeelding van mondiale geschiedenis, culturele verweving en identiteit.