Het oudste boek uit onze bibliotheek – Open source in de 16e eeuw

Omdat het 1 maart World book day is, vertellen we hieronder meer over een van de meest bijzondere boeken uit onze bibliotheekcollectie. Dit boek is niet alleen het oudste boek uit de bibliotheekcollectie van het TextielMuseum, maar heeft ook een enorm lange naam: ‘Plictho de Larte de tentori che insegna tenger pani telle banbasi et sede si per larthe magiore come per la comune’, wat zoveel betekent als ‘Instructions in the art of dyers which teaches the dyeing of woolen cloths, linnens, cottons and silk by the great art, as well as by the common’.

Afbeelding: het verven van garen. Het garen wordt in strengen geverfd in een tobbe. Met een speciaal houten gereedschap halen de textielververs het garen uit het verfbad.

Schrijver Gioanventura Rosetti verzamelde in het begin van de 16e eeuw verfrecepten en verfprocessen in Genua, Florence en andere Italiaanse steden. Hij bundelde deze recepten in de Plictho, het allereerste gedrukte boek over het verven van textiel (1548). Het boek verscheen bij uitgever/boekdrukker Agustino Bindoni in Venetië. Rosetti schreef het boek ‘per la comune’, oftewel voor de gemeenschap. Dat was bijzonder voor die tijd, want het was gebruikelijk om verfrecepten geheim te houden. Het ontwikkelen van verftechnologie was een langdurig en ingewikkeld proces en de recepten werden van vader op zoon doorgegeven. Dit boek is een belangrijk document voor de techniekgeschiedenis omdat het delen van dit soort kennis nieuw was (open source) en omdat we op deze manier inzicht hebben gekregen in de technologie van toen.

Rosetti schreef zijn boek voor de ambachtsman, met gedetailleerde instructies voor allerlei verfmethoden van de belangrijkste textielvezels. De eerste twee delen van het boek gaan in op het verven van doek en garen van wol, katoen en linnen. Vanaf deel drie gaat het over het verven van zijde. Het laatste deel geeft recepten voor het verven van leer en bont. De grondstoffen voor kleurstoffen die gebruikt werden voor het verven waren plantaardig, zoals brazielhout, kermes, meekrap en wede. Voor zwart verven werd ijzer, kopersulfaat of tanine gebruikt.

Afbeelding: het verven van een doek. Onder de ketel zie je het vuur waarmee het verfbad verwarmd wordt.

De Plictho maakt onderdeel uit van de Driessen collectie. De gemeente Tilburg kocht deze collectie in 1954 van de Leidse textieldrukkersfamilie Driessen. Veel oude drukken over textielverven en -drukken maken deel uit van deze collectie. De gemeente kocht de collectie aan met het oog op een op te richten Textielmuseum, dat in 1958 opende.

Meer oudste boeken in bibliotheken over de hele wereld hier.

Boeken over de Plictho:

The art of dyeing in the history of mankind / Franco Brunello. – Vicenza: Neri Pozza, 1973.

 

The plictho of Gioanventura Rosetti: instructions in the art of the dyers which teaches the dyeing of woolen cloths, linens, cottons, and silk by the great art as well as by the common / Gioanventura Rosetti. – Cambridge [etc.]: M.I.T. Press, 1968.