Ornamentboeken

Fraai gestileerde bloemmotieven en gracieus weergegeven vogels sieren in het eerste kwart van de  20ste eeuw veel tafelgoed. Het TextielMuseum maakte een selectie uit een reeks prachtige damasten in Art Nouveau stijl, geweven in het begin van de 20ste eeuw. In deze tentoonstelling is een aantal ornamentboeken uit de bibliotheek te zien, omdat die een grote rol speelden in het verspreiden van ideeën over vormgeving in die tijd.

Voor de mechanisering van het productieproces maken geschoolde ambachtslieden gebruiksvoorwerpen, zoals damast, keramiek en meubels. Dat is arbeidsintensief. Aan het eind van de 19e eeuw gaan machines de productie overnemen. Er wordt gezocht naar goedkopere materialen en andere productietechnieken. Zo worden gedecoreerde gebruiksvoorwerpen goedkoper. Van bepaalde kanten komt er meer behoefte aan goede vormgeving. Ook de concurrentiestrijd om de klant zal daaraan hebben bijgedragen. Nederlandse linnenweverijen spelen daarop in door kunstenaars te vragen om voor hen damastpatronen te ontwerpen.

Kunstenaars wilden in die tijd niet teruggrijpen op de historische vormentaal. Ze zoeken nieuwe bronnen van inspiratie en vonden die in de natuur, een onuitputtelijke bron. Zij zijn ervan overtuigd dat er overeenkomsten zijn tussen de wetten die in de natuur gelden en wetten waaraan vormgeving en ornamentiek moeten voldoen. In de natuur zien zij de principes symmetrie, proportie en geometrie. Zij zijn goed toepasbaar zijn in vormgeving. Behalve de natuur is ook de Oosterse kunst een grote inspiratiebron.

Deze ideeën over vormgeving werden via Teekenscholen en Kunstnijverheidsscholen verspreid. Mienke Simon Thomas heeft hier uitgebreid onderzoek naar gedaan (proefschrift: De leer van het ornament : versieren volgens voorschrift 1850-1930). Door de aanwinstenlijsten van de schoolbibliotheken en de inhoud van tijdschriften zoals het Maandblad voor het Teekenonderwijs te bestuderen, heeft zij nauwgezet in kaart gebracht hoe in Nederland ideeën uit de rest van Europa overgenomen en aangepast werden aan de Nederlandse smaak.

De bibliotheek van het TextielMuseum heeft een groot aantal boeken over ornamentiek in haar collectie. Een aantal ervan is nu in de tentoonstelling 'Art nouveau damast' te zien. De overige boeken zijn in te zien in de bibliotheek.

Jantiene van Elk
Bibliothecaris

Proefschrift

De leer van het ornament : versieren volgens voorschrift 1850-1930 / Mienke Simon Thomas. – Amsterdam : Bataafse Leeuw, 1996.

Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam. – Met samenvatting in het Engels. – Met overzicht van Nederlandse ornamentenboeken 1850-1940.

Ornamentboeken

J. Godefroy. Het ontwerpen van vlakke versiering. Amsterdam : Ahrend, [s.a.].
Ahrend's bibliotheek voor kunst, techniek en wetenschap

Onze disch / door H. Ellens. – Rotterdam : Brusse, 1926. – 72 p. : ill. ; 21 cm. – (De toegepaste kunsten in Nederland ; nr. 11)

Handleiding bij het ontwerpen van motieven naar plantvormen : ten dienste van het onderwijs in decoratief teekenen en ontwerpen van vlakornament / door A.A. Tekelenburg. – Amsterdam : Van Loon, 1913.

Het styleeren en toepassen van natuurvormen in vlakornament / J.H. Boot. – Amsterdam : Ahrend, [192?].

Methodisch ontwerpen van ornament / door W. Bogtman. – Rotterdam : Brusse, 1922. –

Driehoeken bij ontwerpen van ornament voor zelfstudie en voor scholen / door J.H. de Groot en Jacoba M. de Groot. – Amsterdam : Stemler, 1896

Handleiding bij het ontwerpen van motieven naar plantvormen : ten dienste van het onderwijs in decoratief teekenen en ontwerpen van vlakornament / door A.A. Tekelenburg. – Amsterdam : Van Loon, 1913. –

Het ontwerpen van vlakornament / door J.D. Ros. – Rotterdam : Brusse, 1905. –

Zelf ontwerpen van vlakke versieringen voor schabloneeren, batikken, enz. / Tekst van C. Bakhuizen van den Brink-Ozinga. – Apeldoorn : Talens & Zoon, [1928].